Szlak Piastowski cz.4 – od Inowrocławia do Kowala

To już ostatnia część poświęcona największemu szlakowi turystycznemu. Odcinek od Inowrocławia do Kowala związany jest mocno z ostatnimi piastowskimi królami – Władysławem Łokietkiem i Kazimierzem Wielkim. To właśnie Kujawy przez lata były rodzinnymi stronami władców, zanim mianowany Królem Polski Władysław Łokietek objął tron na zamku w Krakowie. Ostatni Piastowie często wracali także w te strony ze względu na napięte stosunki z Zakonem Krzyżackim. To właśnie opodal wsi Płowce Władysław Łokietek stoczył swój ciężki bój o utrzymanie państwa polskiego. Tak jak do pozostałych punktów Szlaku Piastowskiego, tak i do tych najlepiej jest dojechać jednym z wygodnych i bezpiecznych samochodów z wypożyczalni PANEK Rent a Car.

Inowrocław

Inowrocław, jeden ze stołecznych ośrodków staropolskich Kujaw, zwany jest często „miastem na soli”. W czasach starożytnych przebiegał tędy szlak bursztynowy, a znajdujące się w okolicy naturalne źródła soli przyciągnęły osadników, którzy dali początek miastu. Pierwsza wzmianka źródłowa o Inowrocławiu, mówiąca o targu książęcym „in Novo Wladislaw” pojawiła się około 1138 roku. To tutaj najprawdopodobniej przyszedł na świat przyszły król – Władysław Łokietek. Świadectwem dziejów miasta są już niestety jedynie kroniki, ponieważ z czasów średniowiecznych pozostały tylko dwa fragmenty murów obronnych. Inowrocław został bowiem doszczętnie zniszczony przez Szwedów i zrównany z ziemią w 1656 roku. Do dziś zachowały się jedynie dwa fragmenty gotyckich murów obronnych (wpisane do rejestru zabytków województwa kujawsko-pomorskiego): przy szkole muzycznej (ul. Kilińskiego) oraz w podwórzu posesji przy ul. Poznańskiej i Kasztelańskiej. Ten drugi fragment wyeksponowany jest w ścianie Kujawskiego Centrum Kultury, w jednym z pomieszczeń stałej wystawy archeologicznej „Askaukalis Inowrocław”.

Gniewkowo

Gniewkowo, położone między Inowrocławiem a Toruniem, należy do najstarszych miejscowości na Kujawach. Było niegdyś siedzibą Księstwa Kujawskiego, które pojawiło się na arenie dziejów w wyniku rozbicia dzielnicowego Polski. Zabytkiem pamiętającym burzliwe czasy księstwa jest gotycki kościół, którego historia związana jest ściśle z historią miasta. Pierwsza wzmianka o gniewkowskim kościele – wówczas drewnianej kaplicy, należącej do kościoła pw. Piotra Apostoła w Kruszwicy pochodzi 1185 roku. Zbudowany z cegły kościół powstał znacznie później. Budowę świątyni przypisuje się księciu kujawskiemu Kazimierzowi Konradowicowi, synowi Konrada Mazowieckiego, panującemu w latach 1239-1257), a jej wezwanie upamiętnia św. Konstancję – na cześć żony Kazimierza (matki Leszka Czarnego i Siemomysła inowrocławskiego), która nosiła to samo imię. Wyraźnie czytelne są dwie fazy budowy kościoła: wczesnogotycka jest wschodnia część prezbiterium; w drugiej, późnogotyckiej fazie budowy przedłużono prezbiterium oraz dobudowano nawę i dwie narożne kruchty. Po wojnie północnej, w XVIII wieku kościół przebudowano, dobudowując barokową, zwieńczoną hełmem wieżę oraz wieżyczkę na sygnaturkę. Sklepienie świątyni, pokryte polichromią z czasu odbudowy po II wojnie światowej, która przedstawia wniebowzięcie Najświętszej Marii Panny, tajemnice różańcowe oraz wizerunki polskich świętych. Pochodzący z XVII i XVIII wieku wystrój kościoła jest barokowy i rokokowy. W centrum ołtarza głównego znajduje się grupa Ukrzyżowania, po bokach rzeźby przedstawiające św. Nepomucena oraz św. Mikołaja – patrona kościoła. Współpatron świątyni – św. Konstancja przedstawiona jest w tryptyku ołtarza bocznego w towarzystwie św. Barbary; w bocznych skrzydłach przedstawiono towarzyszki św. Konstancji: święte Urszulę i Katarzynę, męczenniczki z Kolonii z przełomu III i IV wieku. W 2018 roku Gniewkowo obchodzić będzie 750 nadania praw miejskich.

Kruszwica

Kruszwica nazywana jest legendarną stolicę Polski. W czasach rzymskich przebiegał tędy szlak bursztynowy. We wczesnym średniowieczu, w plemiennym państwie Goplan, strategiczna rola Kruszwicy wynikała z położenia na przeprawie przez jezioro Gopło, na szlaku, który przez Kujawy łączył Mazowsze i Wielkopolskę z Pomorzem. Mysia Wieża, niepisany symbol miasta, jest pozostałością po zbudowanym w czasach Kazimierza Wielkiego gotyckim zamku, który był siedzibą starostów kruszwickich. Po zburzeniu w czasie potopu szwedzkiego, zamek rozebrano ostatecznie pod koniec XVIII wieku. Do naszych czasów zachowały się jedynie fragmenty obronnych murów zewnętrznych i ośmioboczna wieża o wysokości 32 m, nazywana Mysią Wieżą. Nie do końca znane jest pochodzenie tej nazwy. Jedna hipoteza głosi, że nazwa wieży pochodzi od rodu Myszków, którzy panowali nad ludem goplańskim, druga zaś, iż może przynieśli ją ze sobą Krzyżacy, widząc w niej podobieństwo do Mysiej Wieży położonej w Bingen w zakolu Renu.

Wszyscy znamy legendę o Siemowicie, synu Piasta i Rzepichy oraz złym władcy Popielu, którą jako pierwszy spisał Gall Anonim. Otóż, kiedy książę Popiel wyprawiał ucztę z okazji podstrzyżyn swojego syna, nie wpuścił na nią dwóch nieznanych wędrowców, którzy przybyli do niego „z tajemnej woli Boga”. Wędrowcy znaleźli jednak gościnę w chacie Piasta i Rzepichy. Ich synowi nadali imię Siemowit i przepowiedzieli mu wspaniałą przyszłość. Przepowiednia sprawdziła się: Siemowit usunął Popiela z Królestwa i sam ogłosił się władcą, protoplastą dynastii piastowskiej. Synem Siemowita z kolei był Leszek, a Leszka – Siemomysł, ojciec księcia Mieszka I. Mysia Wieża położona jest nad malowniczym jeziorem Gopło, jednym z największych polskich jezior o długości 25 km. W 2011 roku udostępniono do zwiedzania część piwnic zamkowych z ekspozycją reliktów grodowych, odtworzono też fragment mostu zwodzonego łączącego zamek z miastem. Na wschód od Mysiej Wieży w neogotyckim pałacyku znajduje się wystawa archeologiczna prezentująca dzieje osadnictwa nad Gopłem.

Płowce

Wieś Płowce leży na starym szlaku pomiędzy Brześciem Kujawskim a Radziejowem i większości Polaków kojarzy się z bitwą wojsk dowodzonych przez króla Władysława Łokietka z wojskami zakonu krzyżackiego. Po zwycięskiej bitwie biskup kujawski Maciej z Gołańczy pochował poległych i na miejscu bitwy postawił kaplicę, która stała się zaczątkiem parafii Płowce. 500 lat później w miejscu bitwy stanął pomnik upamiętniający króla oraz samo wydarzenie, który jednak został zniszczony po I Wojnie Światowej. Kopia pamiątkowej tablicy znajduje się obecnie w Muzeum Kujawskim we Włocławku.

W 1961 roku, w sześćset trzydziestą rocznicę bitwy pod Płowcami, na niewielkim kopcu usypanym na polu bitwy wystawiono 22-metrowej wysokości kolejny pomnik wg projektu toruńskiego artysty Stefana Narębskiego i jeszcze jeden znajdujący się na miejscowym cmentarzu rycerzy poległych w bitwie. Do ciekawszych „eksponatów” cmentarza zaliczyć można także kamień, w którego górnej części znajduje się duże wgłębienie. Według miejscowej tradycji, po skończonej bitwie, w kamieniu wypełnionym wodą obmywał ręce i miecz sam Władysław Łokietek. Od kilkunastu już lat, z udziałem wielotysięcznej widowni, u stóp pomnika odbywa się widowisko historyczne – inscenizacja pamiętnej bitwy pod Płowcami.

Brześć Kujawski

Brześć Kujawski, jedna ze starszych osad na Kujawach, w średniowieczu był grodem warownym. Pierwsza wzmianka o Brześciu pochodzi z 1228 roku. W 1236 roku Konrad Mazowiecki przekazał Kujawy swojemu synowi Kazimierzowi, który w 1250 roku nadał Brześciowi prawa miejskie. Rozwój miasta związany był z siedzibą kujawskiej linii rodu Piastów, bowiem dorastał syn Kazimierza, Władysław Łokietek, król Polski. Jego koronacja kończyła okres rozbicia dzielnicowego w Polsce. W miasteczku warto odwiedzić czworoboczny rynek – plac Władysława Łokietka, na którym znajduje się pomnik tego władcy, wykonany w roku 2009 według projektu Tadeusza Wojtasika. Pomnik przedstawia króla w stroju polowym, lewą ręką wspartego na mieczu, a prawą na tarczy herbowej.

Z czasów okupacji miasta przez Krzyżaków pochodzą fragmenty murów miejskich z cegły o układzie gotyckim, opasujących miasto półkolem; dziś ich fragmenty wtopione są w budynki, a największa część murów zachowała się w przy podominikańskim zespole klasztornym. Klasztor i kościół ufundowany w 1264 roku przez Kazimierza Kondradowica były później wielokrotnie niszczone i przebudowywane.

Włocławek

Włocławek należy do najstarszych miast w Polsce. Świadczy o tym między innymi wyposażenie zbiorowego grobu skrzynkowego kultury amfor kulistych z ok. 2500-2300 r. p.n.e. W pierwszej połowie XI wieku powstał tu gród obronny, chroniony przez dwie rzeki, fosę i wał drewniano-ziemny. W muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej prezentowane są drewniane fragmenty wału jak również średniowieczne wyroby miejscowego rzemiosła. Uwagę przykuwa tzw. „czara włocławska” – jeden z najcenniejszych zachowanych zabytków rzemiosła artystycznego sztuki przedromańskiej związanej z początkiem chrześcijaństwa na ziemiach polskich. To wyjątkowe znalezisko trafiło do Muzeum Narodowego w Krakowie, a w muzeum we Włocławku podziwiać można jego wierną kopię. W muzeum Wystawiane są także elementy XIV i XV-wiecznego uzbrojenia rycerskiego, do najcenniejszych obiektów należy zaliczyć dwa XIV-wieczne miecze krzyżackie znalezione w powiecie kolskim. W XVI wieku Włocławek był dużym ośrodkiem handlu zbożem, mieszczanie posiadali własną flotę, a przy porcie istniała królewska komora celna. Kres dawnego Włocławka przyniósł potop szwedzki, a miasto zostało doszczętnie spalone. Z okresu jego miasta pochodzą meble i wyroby rzemieślnicze, a także miary i wagi stosowane w handlu wiślanym.

Kowal

To właśnie w Kowalu urodził się największy i jednocześnie ostatni z piastowskich królów – Kazimierz Wielki. Fakt ten odnotował polski kronikarz Jan Długosz w „Rocznikach, czyli Kronikach sławnego Królestwa Polskiego” – swoim wielotomowym dziele opisującym historię Polski od legendarnego Piasta i powstania państwa Mieszka do czasów współczesnych kronikarzowi, roku 1480. Współcześni nam mieszkańcy Kowala upamiętnili miejsce urodzin króla pomnikiem, a królewskie miasto Kowal włączono do nowo opracowanej trasy Szlaku Piastowskiego. W 700-lecie urodzin Kazimierza Wielkiego odsłonięto tu pomnik króla. Projektantem tego mierzącego wraz z cokołem 7 metrów granitowego monumentu jest pochodzący z Kowala artysta-plastyk Artur Jeziorski, a wykonawcą rzeźbiarz Tadeusz Biniewicz z Gostynina. Z okazji jubileuszu powstał też w mieście nowy park im. króla Kazimierza Wielkiego. Niestety w mieście zachowało się niewiele pamiątek z przeszłości miasta. Należą do nich: kościół parafialny św. Urszuli z tradycjami sięgającymi końca XII wieku, oraz stojąca na fundamentach rozebranego zamku remiza.

Autor: Michał Garbaczuk