Szlak Zamków Gotyckich cz.2

W pierwszej części tekstu o Szlaku Zamków Gotyckich w Polsce przedstawiliśmy warownie, które znajdują się w części pomorskiej tego szlaku. Znajdują się tam między innymi zamek w Malborku, Zamek Gniew, czy najbardziej na zachód wysunięty krzyżacki zamek w Bytowie. W części drugiej przedstawimy twierdze, które zlokalizowane są w dzisiejszym województwie warmińsko-mazurskim.

Zamek Krzyżacki w Ostródzie

Pierwotnie ulokowano tu drewniany dwór rycerski, którego powstanie datuje się na 1270 rok. Ostródzki dwór od początku pełnił rolę ośrodka administracyjnego, gospodarczego i wojskowego centrum, przy którym zaczęła powstawać niewielka osada, która w 1329 roku uzyskała przywilej miejski z rąk komtura dzierzgońskiego, Lutra z Brunszwiku, późniejszego wielkiego mistrza krzyżackiego. W 1341 roku w Ostródzie utworzono komturstwo, które stanowiło wyższą jednostkę państwa krzyżackiego, któremu podlegały ośrodki administracji krzyżackiej w Nidzicy, Dąbrównie, Olsztynku, Działdowie i Iławie. Było to jedno z większych i ważniejszych komturstw w tej części państwa zakonnego – ze względu na przygraniczny charakter i położenie na szlaku handlowym, prowadzącym z Mazowsza nad Bałtyk. Miasto rozwijało się, tworząc własny system obronny, składający się z naturalnych kanałów rzeki i murów obronnych z trzema bramami wjazdowymi. W tej sytuacji, w efekcie zwiększonej roli administracyjnej i gospodarczej, Krzyżacy podjęli decyzję o rozbudowie również swojej siedziby.

Budowę murowanego z cegły zamku w jego pierwotnym kształcie rozpoczął w połowie XIV wieku ówczesny komtur Günter von Hohenstein. Nową budowlę wzniesiono planie kwadratu i obejmował 4 skrzydła, bramę wjazdową i most zwodzonym. Budowę warowni przerwał w 1381 roku najazd litewskiego księcia Kiejstuta, a po Bitwie pod Grunwaldem miasto poddano siłom polskim. Niektórzy historycy podają, że w zamkowej kaplicy złożono na krótko ciała poległych w bitwie wielkiego mistrza Ulricha von Jungingena i komtura ostródzkiego Gamratha von Pinzenaua.

Od 21 lutego do 31 marca 1807 roku na zamku rezydował Napoleon Bonaparte, toczący w tym czasie kampanię pruską pierwszej wojny polskiej. Zajmował pokój na pierwszym piętrze północnego skrzydła. Stąd dowodził wojskiem i administrował cesarstwem. Obecnie, od połowy lat dziewięćdziesiątych, zamek jest siedzibą miejskich instytucji kultury – muzeum, centrum kultury i biblioteki i wciąż kontynuowane są prace konserwatorskie i renowacyjne obiektu.

Zamek krzyżacki w Nidzicy

Budowa zamku rozpoczęła się około 1370 roku, a już w 1409 roku zaczął w nim rezydować krzyżacki prokurator. W 1410 roku zamek został zajęty przez wojska polskie. Od połowy XV wieku nidzicka warownia zmieniała „właścicieli”, którzy dzielnie odpierali kolejne ataki. W 1812 roku zamek zajęły wojska francuskie podległe Napoleonowi. Niestety w wyniku ich działalności Zamek został prawie doszczętnie zdewastowany, a w latach 1828–1830 przebudowano go na sąd i więzienie. W zimie 1945 roku wojska radzieckie zbombardowały zamek, który po wojnie ostatecznie został odbudowany, odrestaurowano także historyczne malowidła w kaplicy i refektarzu. Dziś nidzicki Zamek jest siedzibą hotelu i restauracji, działa też w nim Muzeum Ziemi Nidzickiej i bractwo rycerskie, a wokół budowli rozpościera się XIX-wieczny park.

Zamek Kapituły Warmińskiej w Olsztynie

Olsztyński zamek zaczęto budować w 1346 roku, na tradycyjnym planie czworoboku. Jego architektura była bardzo podobna do zamków krzyżackich, jednak jego świeckie przeznaczenie sprawiło, że rozkład pomieszczeń był z goła inny. W drugiej połowie XIV wieku do budowli dobudowano okrągłą wieżę, a do zamku dostać się można było przez most zwodzony, a dostępu do niego broniła fosa zasilana wodą z rzeki Łyny. W XVI wieku podwyższono mury obronne zamku i połączono je z systemem miejskim, jednak sam zamek pozostał samodzielną warownią. W 1410 roku Olszyn w raz z zamkiem przyłączono do Polski, a w 1516 roku administratorem kapituły warmińskiej został Mikołaj Kopernik. Niestety w XVI wieku budowla została ograbiona przez Szwedów, a po rozbiorach Polski majątek Biskupa Warmińskiego zajęty został przez państwo pruskie. Po 1845 roku Olsztyńską twierdzę przemianowano na muzeum i rozpoczęto jej odbudowę i restaurację. Dziś odbywają się tu imprezy i festyny, a sam zamek jest ważnym elementem staromiejskiej zabudowy Olsztyna.

Zamek Biskupów Warmińskich w Lidzbarku Warmińskim

Lidzbarska warownia jest dziś zdecydowanie najpiękniejszym i najbardziej okazałym krzyżackim zamkiem w województwie warmińsko-mazurskim. Sam Lidzbark Warmiński zyskał rozgłos, gdy wyznaczono go na siedzibę biskupów, którzy od 1243 roku sprawowali na Warmii władzę duchowną i świecką. Budowa zamku zajęła 50 lat (1350- 1401), a oprócz części głównej na podzamczu powstały także kuźnia miedzi, tartak, młyn, stajnia i spichlerze sprawiając, ze Lidzbark stał się praktycznie samowystarczalną twierdzą. Na mocy postanowień II pokoju toruńskiego w 1466 roku Warmia została przyłączona do Polski. Od tej pory aż do 1795 na zamku lidzbarskim rezydowali wybitni Polacy, znakomici przedstawiciele kultury polskiej: Łukasz Watzenrode, Mikołaj Kopernik, Stanisław Hozjusz, Marcin Kromer, czy Ignacy Krasicki. Stworzyli oni tutaj liczący się w Europie ośrodek kulturalny, który wyznaniowo i politycznie stał w kontrze do luterańskiego dworu książęcego w Królewcu. Pod koniec XVI wieku rezydencja lidzbarska zatraciła charakter obronny i przekształciła się w okazały dwór książęcy, bogato wyposażony w wytworne sprzęty, biblioteki i dzieła Pomieszczenia zamkowe przystosowano do nowych funkcji, dzieląc je na mniejsze i ozdabiając bogato malowidłami. Najciekawszą rozbudowę przeprowadził na zamku biskup Jan Stefan Wydżga, który w skrzydle południowym wzniósł barokowy pałac zaprojektowany przez Włocha Issidore Affaiti.

W zamku, na przestrzeni lat mieszkało ośmiu ostatnich biskupów polskich. Kres świetności rezydencji biskupiej przyniósł zabór Warmii przez Prusy w 1772 roku. Ostatnim biskupem warmińskim, rezydującym na zamku lidzbarskim, był Ignacy Krasicki, po którego wyjeździe w 1794 roku opuszczona budowla stopniowo niszczeje. Na początku XIX wieku zamek został zdewastowany i przerobiony na koszary, a następnie na sierociniec i szpital zakonny. Pierwsze kompleksowe prace konserwatorskie rozpoczęto w 1927 roku. Wtedy też powołano Muzeum Zamkowe.

Zamek krzyżacki w Kętrzynie

Pierwsze wzmianki o budowli warownej w Kętrzynie pochodzą z 1342 roku. Wtedy to w osadzie o nazwie Rast, Krzyżacy wybudowali drewnianą twierdzę i nazwali ją Rastenburg. Zadaniem strażnicy była obrona państwa zakonnego przed litewskimi wojskami, ale budowla pełniła też rolę bazy wypadowej na tereny Litwy. Rastenburg był dwukrotnie zdobywany przez Litwinów i tyle razy odbudowywany. W 1357 roku zapadła decyzja o budowie murowanego zamku, który miał być bezpieczniejszym schronieniem dla rycerzy zakonu. Dzięki obecności i działalności w tym miejscu krzyżackiego prokuratora okolice zamku prężnie się rozwijały tworząc niewielkie miasto. Jak większość tego typu budowli, także kętrzyński zamek przechodził z rąk krzyżackich w polskie, a następnie pruskie. Warownia była też kilkukrotnie przebudowywana, a w okresie międzywojennym mieściły się w niej mieszkania urzędników miejskich. Podczas II Wojny Światowej na terenie zamku zlokalizowano schron przeciwlotniczy, ale nie uchroniło to średniowiecznej twierdzy przed kompletnym zniszczeniem i spaleniem przez przechodzące tędy wojska radzieckie. Zamek odbudowano w latach 60-tych XX wieku przywracając mu jego gotycki charakter. Obecnie mieści się tu biblioteka miejska, siedziba bractwa rycerskiego oraz muzeum.

Zamek Krzyżacki w Rynie

Budowę zamku w Rynie rozpoczęto na polecenie wielkiego mistrza zakonu krzyżackiego Winricha von Kniprode około 1377 roku. Twierdza początkowo miała być miejscem, z którego dogodnie można było prowadzić ataki na wyznaczone cele na Litwie. Pierwotnie budowla miała mieć tradycyjny dla zamków gotyckich kształt prostokąta, jednak w pierwszej fazie budowy powstał tylko jeden budynek do wysokości pierwszego piętra i część budynku drugiego. Prace budowlane kontynuowane były z inicjatywy wielkiego mistrza Konrada von Wallenrode, który chciał przekazać zamek w Rynie na siedzibę nowego komturstwa dla swojego brata Fryderyka. Podniesiono wtedy parterowe skrzydło południowo-wschodnie budując nad nim kaplicę i inne niezbędne pomieszczenia. Po klęsce w bitwie pod Grunwaldem w 1410 roku zasięg budowy ograniczono do czworokąta murów z jednym budynkiem gotyckim wzdłuż wschodniego boku. W swojej kilkusetletniej historii zamek był siedzibą komturów i wójtów krzyżackich, a w połowie XVI wieku rezydowali w nim starostowie księcia pruskiego. Twierdza została zdobyta i spalona przez Tatarów podczas Potopu szwedzkiego w 1657 roku, a w XIX wieku został przebudowany przez władze pruskie na więzienie. Po II Wojnie Światowej w zamku mieścił się dom kultury, muzeum i urząd miasta, a obecnie w tej dawnej krzyżackiej twierdzy mieści się 4-gwiazdkowy hotel.

Szlak Zamków Gotyckich biegnie przez malownicze i niezwykle atrakcyjne pod względem turystycznym tereny województwa pomorskiego i warmińsko-mazurskiego. Warto zajrzeć także do mniejszych miejscowości i samemu poszukać śladów średniowiecznej historii, które wciąż widoczne są w krajobrazie północnej Polski.